Bir ilim ve irfan merkezi olan, Bitlis ile Muş arasındaki Nurşin; dağ eteklerine kurulmuş, ismi ile müsemma, nurdan gelen yüce gönül sultanlarının yetiştiği yerdir. Nurşin’in kelime anlamı; “nurun yayıldığı, yeşerdiği yer” dir.

Beldeleri güzel ve anlamlı kılan insanlardır. O beldelerde yetişen insanların oralara ektikleri ufak tohumların yetişmesi, kök salması ve ulu bir ağaç hâline gelmesidir oraları anlamlı kılan. Geçmişten bugüne binlerce evliyanın ve ulemanın mürebbiliğini yapmış⁽¹⁾ Abdurrahman-ı Taği (k.s.); Nurşin’e gelip yerleşmeseydi, binlerce gönül sultanını yetiştirmeseydi Nurşin’in bugün diğer ilçelerden ne farkı olurdu?

Şu kısa anlatım, bize Allah (c.c) için yapılan işin ve edebin ne güzel neticeler verdiğini göstermektedir: Osman Bey, bir gün Şeyh Edebali’nin evinde misafir olmuştu. Gece vakti hayli ilerleyince istirahat etmek üzere odasına çekildi. Fakat yatmak üzereyken rafta gözüne ilişen Kur’an-ı Kerim’e saygısından dolayı yatamadı. Kuran’ı alıp okumaya başladı. O gece sabaha kadar Kur’an-ı Kerim okudu. Tam altı saat… Hikmet-i İlahi… Osman Gazi Han’ın Kuran’a olan bu saygısından dolayı her okuduğu saate bir asır lütuf edilmiş ve hanedanı 6 asır hükümdar olmuştur yedi cihana.

İşte Nurşin de bir edep, takva, arifler diyarıdır…

Bir dua, insanlık için ne kadar önemlidir? Duanın insan hayatında ehemmiyeti nedir? Belki bugün unutulmuştur. Fakat tarih bize defaatle bir duanın insan ve insanlık için ne kadar önemli olduğunu devamlı hatırlatır.

Sünnet-i seniyyeye tam uyan, ilmiyle amil  ve mana arkasında saf tutan, bütün evliyaya imamet etmiş Abdurrahman-ı Taği (k.s) Hazretleri de bu imametliğini kıyamete kadar devam edeceğini Gavs-ı Hızan’ın teyidi ile tasdik ettirmiştir^.(2) Şeyhi Seyyid Sıbğatullah-i Arvasi Hazretleri sekr hâlindeyken; “Şu an ettiğiniz dualar Allah katında kabul olunur, isteyin.” denildiğinde kendisi için bir şey istemedi,  “İlim ve nispet kıyamete kadar ailemden eksik olmasın.” duasını etti. Duası Allah (c.c) katında kabul oldu^.(3)

Seyyid Sıbğatullah-i Arvasi Hazretleri’nden irşad izni aldıktan sonra Rusya taraflarına gitmek isteyen Abdurrahman-ı Taği’ye (k.s) şeyhi Nurşin tarafına gitmesini, o bölgenin İslama çok hizmet ettiğini, Nurşin’deki insanların manevi eğitimleri ile ilgilenmesini söyler. Abdurrahman-ı Taği (k.s),  bu işaret üzere Tağ köyüne yerleşerek Tağ Medresesi’ni kurdu. Bu medreseyi kurduktan bir müddet sonra da Nurşin’e geçti ve bugün Nurşin Medresesi diye anılan medreseyi kurdu.⁽⁴⁾Şeyh Abdurrahman-ı Taği’nin (k.s) medreseyi kurmasıyla birlikte bölgede mevcut olan aile ve aşiretler arası geçimsizlik sona ermiştir.

İslam eğitim tarihi içinde müstesna bir yeri bulunan Osmanlı medreseleri, orta ve yüksek tahsilin gerçekleştirildiği müesseselerdi. Medrese, memleketin ihtiyaç duyduğu kültürü veren ve elemanları yetiştiren bir eğitim ve öğretim kuruluşudur. Daha önceki devirlerde olduğu gibi Osmanlı’da da şahıslar tarafından tesis edilen ve devam etmesi için vakıflar kurulan medreselerin hocaları "müderris" (profesör) adıyla anılırdı.    

Medreselerin başında bulunan müderrislerin birçoğu “mürşid-i kâmil” olarak vasıflandırılan tasavvuf eğitimi almış kişilerdir. Mürşid-i kâmil ise, sırat-ı müstakimi (dosdoğru yol, yani İslamı) gösteren, dalaletten hidayete sevk eden kişidir. Mürşid-i kâmil, tasavvufta seyr-ü sülûkunu tamamlayan, irşada ehliyetli ya da icazetli olan kişiler için kullanılan  bir tabirdir. Şeyh ile aynı manaya gelir.

Şeyh-i terbiye, şeyh-i irşad, şeyh-i taslik de denilen şeyh-i tarikat ise, mürid ve müntesiblerini tasavvuf yolunda eğitip yetiştirerek Allah'a (c.c) ulaştıran önderdir.

Eğer biz bugün Nurşin’i inceleyecek olursak iki yönü ile bu beldeyi ele almamız gerekir:

1.     Nurşin medreseleri ve hizmetleri

2.     Nurşin’in yetiştirdiği mutasavvıflar

Bu iki konu, hem birbirine bağlı hem birbirinden bağımsızdır. Yine birbirinden ayrılmaması gereken iki unsur olan ilim ve amel gibi. Peygamber Efendimiz (s.a.v) şöyle buyurdu: “Bana şerden sormayınız, hayırlı şeyleri sorunuz.”  ve bunu üç kez tekrarladı. Sonra  “Şerlerin en kötüsü, âlimlerin kötü olmasıdır; hayırların en iyisi de âlimlerin hayırlı olmasıdır.”⁽⁵⁾

Eğer insanlara ilim öğretip onların öğrendikleri ile amel etmelerini sağlanmazsa enaniyet sahibi, kibirli, kendinden başkasını düşünmeyen, âlimlerden kaçan, milletin bekasının aksine milleti bölmeye parçalamaya çalışan bir grup yetiştirilir. Bu gün toplumun çeşitli kesimlerinde bu müşahede edilmektedir. Zamanımızdaki böyle örneklerin toplumu iyi yönde etkileyemedikleri görülmektedir.

Bu örneklerin aksine Nurşin’de yetişmiş mutasavvıfların ilim ve ameli birleştirme hususunda ne kadar başarılı oldukları görülmektedir. Çünkü medrese eğitimi ve tasavvuf birleşince âlimlerin hayırlıları ortaya çıkmaktadır. Nurşin’de yetişmiş mutasavvıfların diğerlerinden farklı vasıfları vardır. Diğer şeyhler arasında sivrilmek, öne çıkmak için çalışmazlar; müritlerinin çoğalması ile gösteriş yapmazlar. Nefsini bütünüyle alt ettiği, nefsinin tehlikelerini tamamen yok ettiği düşüncesinde değillerdir; halkın arasına karıştıklarında tüm varlıklarla ilişkisini kesebileceği özel bir halvet yeri ve zamanı olan insanlardır. Kendisine bağlanan müritlerine iyi davranır, diğer şeyhlere saygı gösterirler. Müritlerini sever, onları sağlık ve hastalıklarında yalnız bırakmazlar, haklarını yerine getirirler. Nefislerine karşı verdikleri savaşta zaaf gösteren müritlere hoşgörülü davranırlar; müritlerinden gelecek herhangi bir fayda ve hizmete tenezzül etmezler. Müritlerin kusurlarını yüzlerine vurmaz, onları dolaylı biçimde uyarırlar. Müritlerinde gördüğü değişiklikleri başkalarına açıklamazlar. Yukarıdaki bütün bu vasıfların, İslam tarihinde yaşamış büyük mutasavvıfların vasıfları olduğu görülür.

Tasavvuf kaynaklarında; tasavvufi hayata girmek, bir mürşide bağlanmak isteyenler için gerçek bir şeyhte aranması gereken nitelikleri anlatılır. Bunların başlıcaları şöyle özetlenebilir: “Şeyh ilim, irfan ve eserleriyle temayüz etmiş olmalıdır. Veli olması yeterli değildir, aynı zamanda mürşid olmalıdır. Günlük hayatı müstakim olmalıdır. Belli bir tarikatın kuralları doğrultusunda tasavvufi eğitimini (seyr-ü süluk) tamamlamış olmalıdır. Müritlerini yetiştirmekteki yeteneği kabul edilmiş olmalıdır. Dini görevleri yerine getirmede ciddiyet sahibi olmalıdır. Tekelci olmamalı; kendi dışındaki şeyhleri kötülememeli, küçük görmemelidir. İnsanları eğitmek bir yetenek işidir. Öğretmek ve eğitmek herkesin yapabileceği bir iş değildir. Bu nedenle şeyh, Allah vergisi bir kabiliyete sahip olmalıdır.” denilir.

Nurşin’e gelip yerleşen şeyh Abdurrahman-i Taği (k.s), yukarda bahsedilen vasıflarla muttasıf birçok âlim ve mutasavvıf yetiştirdi. Bu vasıfları haiz, bütün güzellikleri şahsında toplamış olan bu mübarek insanlar; topluma çok büyük hizmetler yaptılar. Aynı vasıftaki eğitim Nurşin’de hâlen sürdürülmektedir.

Bu medresede yetişenler arasında bugünkü nurun  müellifi Said Nurşini   yapılan hizmetin teaccübvari bir şekilde şöyle ifade etmektedir: “Nahiyemiz olan Hizan’a bağlı Isparit’da da birdenbire meşhur “Seyda” namında Şeyh Abdurahman-ı Tagi’nin himmet ve bereketiyle  o kadar çok hocalar, âlimler ve talebeler çıktılar ki şimdi bir izhar ile kati kanaatim geldi ki “Seyda’nın yetiştirdikleri talebe arkadaşlarım, o üstatlar hükmünde olan hocalarım ve o mürşitlerim, şeyhlerim hissi kalple vuku, ruhu ile hissedip lüzumlu bir zamanda o talebeler içinde ve o hocaların şakirtleri içinde ve mürşitlerin müritleri için de parlak bir nur çıkacak ve ehl-i imanın imdadına yetişecektir.”⁽⁶⁾ Bu sözlerde dikkat çeken yapılan ve yapılacak  hizmetin ne derece ehemmiyetli olduğu ve Seyda-i Taği’nin ne büyük bir hizmete sahip olduğunu ifade etmektedir.

NURŞİN MEDRESESİ’NDE YETİŞEN ÂLİMLER

Nurşin Medresesi İslam âlemine şu ünlü din âlimlerini yetiştirdi:

Şeyh Fethullah-i Verkansi (k.s),

Şeyh Alaaddin (k.s) ,

Şeyh Şefik Arvasi (k.s) (Sultanahmet Camii eski imamı),

Sadrettin Yüksel (k.s),

Molla Abdülhakim Arvasi(k.s),

Mehmet Emin Er Hoca(k.s),

Halil Gönenç (k.s) (Urfa eski müftüsü),

Ali Arslan (k.s) (Tekirdağ eski müftüsü),

Ahmet Meylani (k.s) (Hidaye mütercimi),

Mazhar Taşkesenoğlu (k.s) (İbn Abidin mütercimi),

Molla Hasip Seven (k.s) (Kozluk eski müftüsü),

Bediüzzaman Said-i Nursi (k.s) ,

Molla Muhammet Şirin (k.s) (Çanakkale eski müftüsü),

Molla Asım Abidin (k.s) (Beykoz-İstanbul eski müftüsü),

Molla Muhyeddin (k.s),

Şeyh Halid (k.s), Şeyh (k.s),

Molla Ramazan El Buti (k.s),

Molla Muhammed (k.s),

Mehmet Çağlayan Hoca (k.s)  (Muş ve Niğde eski müftüsü),

Molla Abdülkerim Saruhan (k.s) (Bitlis eski müftüsü),

Molla Burhan (k.s) (Tillo şeyhi)

ŞEYH ABDURRAHMAN-I TAĞİ’NİN (K.S)  HALİFELERİ

Fethullah Verkânîsî (k.s), Abdurrahmân Nurşînî (k.s), Molla Reşid Nurşînî (k.s), Allâme Molla Halil Siirdî'nin torunu Abdülkahhâr (k.s), Abdülkâdir Hizânî (k.s), Seyyid İbrâhim Es'irdî (k.s), Abdülhakîm Fersâfî (k.s), İbrâhim Ninkî (k.s), Tâhir Âbirî (k.s), Abdülhâdî (k.s), Abdullah Hurûsî (k.s), İbrâhim Çokreşî (k.s), Halil Çokreşî (k.s), Ahmed Taşkesânî (k.s), Muhammed Sâmî Erzincânî (k.s), Abdullah Subaşı (k.s), Halife Mustafa Bitlisî (k.s), Hacı Süleymân Bitlisî (k.s), Hacı Yûsuf Bitlisî (k.s), Hacı Yûsuf Köşkî (k.s) 'dir.

         Kendisine ittiba edenlerin imanlarını muhafaza edeceğini Rasullah’ın (s.a.v) kendisi ile konuşup haber verdiğini Seyda-i Taği’nin(k.s) has halifelerinden şeyh Fethullah Verkanisi (k.s) haber vermiştir.⁽⁷⁾ Şeyh Fethullah Verkânîsî'nin (k.s) halîfesi Şeyh Muhammed Diyâüddîn Nurşînî (k.s), Abdurrahmân Tâgî'nin (k.s) oğludur. Abdurrahmân Tâgî'nin (k.s) sözlerini, halifelerinden Şeyh İbrâhim Çukrûşî (k.s) toplayarak kitap hâline getirmiş; kitaba “İşâret” ismini vermiştir. Bu kitap çok kıymetlidir. Abdurrahmân Tâgî'nin (k.s) oğlu Muhammed Diyâüddîn Nurşînî (k.s), Adıyamanlı Abdülhakîm Hüseynî Efendi’nin hocasıdır.

Şeyh Muhammed Diyâüddîn Nurşinî (k.s), Hazret lakabı ile tanınıp geniş bir mürit kitlesine ulaşmıştır, öyle ki Hamidiye Alayları'nın ünlü paşalarını bile etkilemiştir. Şeyh Muhammed Diyâüddîn (k.s), Birinci Dünya Savaşı’nda milis kuvvetlerinin başında savaşa katılmış ve bir kolunu da kaybetmiştir.Bunun üzerine V. Mehmet Reşat kendisine protez bir kol ve Mecidiye Madalyası göndermiştir.⁽⁸⁾ Şeyh Muhammed Diyâüddîn (k.s),1915'te Bitlis'te meydana gelen Molla Selim İsyanı’na katılmamıştır. Bu hâli, Mustafa Kemal'in dikkatini çekmiştir. Mustafa Kemal, 1919'da Sivas Kongresi'ne katılması yönünde kendisine bir mektup yazmış, kendisini kongreye davet etmiştir.⁽⁹⁾

Şeyh Muhammed Diyâüddîn (k.s),toplam on beş halife bırakmıştır ve adeta velayetin ve ilmin zembereği sayılan  Seyda-i Taği ve tasavvufun ve   ilmin altın halkasını oluşturan zürriyeti oğlu  Hazret’ten başlayan ve bugünkü Seyda Şeyh Fadlullah  Rahmetullah’a kadar devam etmiştir.⁽¹⁰⁾

 Hazret'in vefatından sonra bu geniş ailenin ve medresenin idaresini Şeyh Masum (k.s)  devam ettirdi. Daha sonra Şeyh Maşuk (k.s) tasavvuf hizmetlerini geniş kesimlere ulaştırmıştır. Hazret’in torunlarından Şeyh Nasır’ın evlatları tasavvuf hizmetlerini sürdürmeye devam etmektedirler.

Bunlardan başka Nurşin'e bağlı medreseler de vardır. Bitlis'in Mutki ilçesine bağlı Ohin, şimdiki adıyla Yukarı Koyunlu'da bir medrese bulunmaktadır. Ohin Medresesi'nin en ünlü şeyhi Şeyh Alauddin Efendi'dir. Şeyh Şeyh Muhammed Diyâüddîn'in (k.s) halifelerinden biri olan Alauddin (k.s), Molla Selim önderliğinde başlayan ayaklanmadan uzak durmuştur, o da Mecidiye Madalyası almıştır.

 Hazret’in (k.s) torunu Şeyh Fadlullah Hazretleri, Nurşin’in son dönemde yetiştirdiği tasavvufi açıdan Nurşin’in  büyük bir açılım yapmasına sebep olan  zatlardan biridir. O, Nurşin’i şu şekilde anlatır:

“Nurşin, birçok şeyhin ve medresenin bir arada bulunduğu bir yerdir. İnsanlar birbirine saygı ve edepte kusur etmez. Yolda iki şeyh karşılaşsa siz onların uzun bir müddet birbirini buyur etmesini ve birbirleri ile musafaha-laşmak için eğildiklerini görürsünüz. Herkes birbiri ile kardeştir. Bir şeyhin bir tane müridi olabilir. Fakat kimse O’nun müridine karışmaz. Herkes birbirinin hatmesine girer. Bizim tarikatımız muhabbet üzeredir. Kimin bize muhabbeti yoksa yanımızda durması caiz değildir. Nurşin’de Arap, Türk, Kürt hep bir arada kardeşçe yaşamışlardır. Bu herkese örnek olmalıdır. Nurşin’e bağlı tekke-ler Nurşin’i dikkatle incelemeli ve Nakşibendî tarikatına bid’atlar sokmadan devam etmelidirler.”

         Yaşlısının da, gencinin de “benlik davasını” göremediğiniz bir yerdir Nurşin. Orada insanların çoğundan şu cümleleri duyarsınız: “Biz, Allah için ne yaptık? Biz neyiz ki? Biz hiçiz, ben diye bir şey yok. Allah için canını veren Şeyh Abdurrahman-ı Taği’dir. Allah onun hatırına bizi affetsin.”

Mutasavvıflar caddesinin en önünde yürüyenler olmalarına rağmen tüm Müslümanların hizmetlerini; aileleri, çocukları, kardeşleriyle yapmaya çalışan insanlardır Nurşinliler…

Sokaklarında yürürken gözünüzün harama bulaşmayacağını bildiğiniz yerdir Nurşin… Eski evlerin, toprak yolların, mütevazı insanların yaşadığı bu yere gittiğinizde içinizi bir huzur hâli kaplar. Gönül fatihlerinin yaşadığı bu yerler; sessiz, gösterişten uzak, imkânların kısıtlı olduğu mahrumiyet bölgeleridir. Fakat siz onları tanıdığınızda hayranlıkla müşahede ettiğimiz o yüksek düşünce seviyesi, sağlam mantık yapısı, karşı durulmaz gerçek sevgi bağı, kıvrak ve esprili zekâ ve bunlar yanında o ince nezaket, o yapmacıksız sevgi bağı ve o ahenkli kaynaşma ve dayanışmayı görebilirsiniz.

İnsan Nurşin sultanlarının hayatlarını okurken ve bu hayatlara tanık olurken onların gönüllerde nasıl taht kurabildiklerini, kalabalıkları nasıl büyüleyip eşiklerine bağlayabildiklerini kolayca anlayabilir. Kalplerindeki engin insan sevgisi, sözlerinin şaşırtıcı sadeliği, yalınlığı yanındaki derinliği ve düşündürücülüğü, muhteşem heybetleri ile ters orantılı alçak gönüllükleri görülür. Hayatlarının gece gündüzünü insanlara hem manen hem madden iyilik edebilme hedefine adamış, yoğun ve asla çıkar gözetmeyen tükenmez gayretleri derhal göze çarpmaktadır.

Şeyh Abdurrahman-ı Tagi (k.s), Hazret (k.s), Şeyh Maşuk(k.s), Seyda Şeyh Fadlullah (k.s); çok yüksek makamları temsil eden zatlardır. Kutb-ul Aktab, Kutb-ul  Ârifin evsaflarını ifade etmişlerdir. Bu noktalarda olan insanlardır. Bu yol, bidatlerden ve hurafelerden uzaktır. Bütün evliyaullah bu yoldan gidiyor. Tedrisat noktasında, velayet noktasında Nurşin geçmişte ve gelecekte takip edilmeye önder olmaya devam edecektir.

 

Dipnot

(1) ) Bediuzzaman Said nursi’den alıntıdır.

(2) Bediuzzaman Said nursi’den alıntıdır.

(3)Abdurramman-ı Taği’nin hayatı, Evliyalar ansiklopedisi

(4) Abdurramman-ı Taği’nin hayatı, Evliyalar ansiklopedisi

(5) Darimi, Mukaddime, 34; Tebrizi, Mişkatu’l-Mesabih,267; Zebidi, İthaful’s-Sade.I,369.

(6) BEDİUZZAMAN; Emirdağ lahikasında mektup no24,say.169

(7) ) Bediuzzaman Said nursi’den alıntıdır.

 (8)Sarıklı Mücahidler adlı kitaptan alıntı.

(9)Mustafa Kemal'in Nutuk'larından"Nurşunli Meşâyih-i İzamdan Şeyh Ziyaeddin Efendi Hazretlerine" 

(10) ) Bediuzzaman Said nursi’den alıntıdır.